( Ghi låi nh»ng Çi‹m chính y‰u trong bài giäng cûa SÜ Ông NhÃt Hånh)

Trong Ç©i sÓng chúng ta cÛng cÀn cái giÆn, tåi vì cái giÆn Çôi khi cÛng có ích l®i cho; nên không th‹ coi cái giÆn là m¶t cái có tính cách tiêu c¿c, tåi vì nh© giÆn m§i hành Ƕng ÇÜ®c, n‰u không giÆn thì không có phän Ùng, không hành Ƕng ÇÜ®c. Ví dø m¶t ngÜ©i kia ép mình làm cái gì Çó m¶t cách vô lš, nhÜng n‰u mình không giÆn thì mình không có khä næng tØ chÓi, nên mình cÀn có cái giÆn mình m§i có Çû cái næng l¿c và can Çäm Ç‹ mà nói KHÔNG m¶t cách v»ng ch¡c.

NhÜng n‰u dùng cái giÆn làm m¶t nguÒn næng lÜ®ng Ç‹ mà hành Ƕng là m¶t ÇiŠu rÃt là nguy hi‹m. Trong tøc ng» ViŒt nam có nói ‘khi giÆn mÃt khôn’, khi giÆn thì không có cái sáng suÓt, thành ra sÙc månh cûa cái giÆn là sÙc månh cûa s¿ mù quán, và vì vÆy cho nên nó nguy hi‹m. Nói nhÜ vÆy, không phäi chúng ta phäi Çày äi cái giÆn cûa chúng ta ra khÕi con ngÜ©i cûa chúng ta. Chúng ta có cái buÒn, cái thÜÖng, cái giÆn, cái vui... , và ª trong tâm lš h†c cûa Çåo PhÆt có nói ljn 51 cái hiŒn tÜ®ng nhÜ vÆy, trong Çó có hiŒn tÜ®ng cûa thÜÖng và hiŒn tu®ng cûa giÆn. Chúng ta thÃy r¢ng cái giÆn nhÜ là m¶t cái gì ÇÓi ch†i cái thÜÖng; nhÜng kÿ th¿c hai cái Çó nó rÃt gÀn nhau, trong cái giÆn có th‹ có cái thÜÖng và trong cái thÜÖng có th‹ có cái giÆn trong Çó. N‰u mình tìm cách bÕ Çi m¶t cái thì cái kia së bÎ änh hܪng, chúng ta nên gi» cái giÆn và bi‰n nó thành cái thÜÖng. Có m¶t bài hát gÓc Hà Tïnh : giÆn thì giÆn mà thÜÖng thì thÜÖng. S¿ thÆt là nhÜ vÆy, chúng ta thÜÖng nhiŠu nên m§i giÆn vì n‰u chúng ta không thÜÖng thì ch£ng cÀn giÆn làm gì. M¶t ngÜ©i dÜng nܧc lã mà nói câu Çó chúng ta ch£ng giÆn gì mÃy, nhÜng ngÜ©i ta thÜÖng mà nói câu Çó thì chúng ta giÆn b¢ng træm nghìn lÀn. NhÜ vÆy cái giÆn ÇÜ®c cæn cÙ trên cái thÜÖng; sau m¶t cÖn giÆn mà chúng ta có th‹ hóa giäi ÇÜ®c và chúng ta trª vŠ v§i nhau thì cái tình thÜÖng Çó nó tæng gÃp b¶i.

Khi m¶t ngÜ©i không thân v§i mình mà nói câu Çó thì mình giäi quy‰t rÃt dÍ dàng, mình ÇØng liên låc v§i ngÜ©i Çó, ÇØng chÖi v§i ngÜ©i Çó; nhÜng n‰u ngÜ©i mình giÆn laÎ là ngÜ©i mình thÜÖng thì mình trÓn Çâu cho thoát, làm sao trÓn ÇÜ®c chÒng mình, làm sao trÓn ÇÜ®c v® mình, làm sao trÓn ÇÜ®c con mình; do Çó chúng ta phäi bi‰t làm Çû m†i cái Ç‹ có th‹ chuy‹n hóa cái giÆn. ThÜ©ng thÜ©ng khi ngÜ©i thÜÖng mà nói mình m¶t câu làm cho mình Çau thì trong tâm cûa mình nó tÜ®ng hình ra m¶t cái g†i là n¶i k‰t, có cái cøc Çau ª trong ngÜ©i.

NhiŠu ngÜ©i thÜ©ng nghï r¢ng ngÜ©i kia cÓ š muÓn làm cho mình Çau kh°; ngÜ©i kia có chû š tiêu diŒt mình và cÙ yên trí ÇiŠu Çó là thÆt. Chúng ta nên xét ÇiŠu này cho thÆt kÏ. Khi m¶t ngÜ©i nói m¶t câu gì Çó ho¥c làm m¶t cái gì Çó làm cho chúng ta bÎ thÜÖng tích ª trong lòng thì chúng ta kh°; tÙc nhiên trong khi chúng ta kh° thì chúng ta muÓn làm m¶t cái gì Çó cho Ç« kh° tåi vì cái niŠm giÆn nó thiêu ÇÓt chúng ta và chúng ta có cäm tܪng Çang sÓng dܧi ÇÎa ngøc. Cho nên mình nói m¶t câu thÆt ác Ç‹ ngÜ©i kia kh° và mình së b§t kh° Çó là m¶t ÇiŠu h‰t sÙc sai lÀm nên tránh. Trong cÖn giÆn nhÜ vÆy chúng ta chÌ nghï ljn s¿ trä thù mà thôi; nhÜng mà chúng ta Çâu có ng© r¢ng khi chúng ta nói câu Ƕc ÇÎa Çó ngÜ©i kia bÎ thÜÖng rÃt n¥ng; nhÜ vÆy chúng ta ch£ng hÖn gì ngÜ©i kia, mà còn tŒ hÖn ngÜ©i kia n»a.

Cho nên khi nào mình giÆn mà muÓn cho mình b§t kh° là ÇØng có nói gì cä, ÇØng có phän Ùng gì cä; mình nên kìm cái giÆn cûa nình. Khi mà mình sÓng v§i m¶t ngÜ©i mà mình thÜÖng ª trong m¶t mái gia Çình thì mình bi‰t tánh cûa ngÜ©i Çó, bi‰t ÇÜ®c nh»ng Çi‹m y‰u, nh»ng Çi‹m månh cûa ngÜ©i Çó và ngÜ©i Çó cÛng bi‰t ÇÜ®c tánh khí cûa mình và n‰u mình chÎu khó tìm hi‹u thì mình bi‰t ÇÜ®c nh»ng Çi‹m y‰u và nh»ng Çi‹m månh cûa chính bän thân mình; và khi mình hi‹u bi‰t ÇÜ®c mình nhÜ th‰ nào thì mình së bi‰t ngÜ©i khác nhÜ th‰ nào. ñiŠu này rÃt là cæn bän, mình bi‰t trong ngÜ©i kia có nh»ng håt giÓng kh° Çau do t° tiên trao truyŠn låi vành»ng håt giÓng kh° Çau do xã h¶i gieo trÒng vào; và cÛng thÃy ÇÜ®c nh»ng håt giÓng kh° Çau do chính mình gieo cho con ngÜ©i Çó; mình là ngÜ©i thÜÖng ngÜ©i Çó nhÜng chính vì nh»ng cái vøng vŠ cho nên mình Çã l« gieo niŠm kh° Çau cho ngÜ©i Çó và mình là ngÜ©i có trách nhiŒm, n‰u mình không thÜÖng, không sæn sóc ngÜ©i Çó thì còn ai là ngÜ©i thÜÖng và chæm sóc ngÜ©i Çó. Cho nên thÜÖng là làm phÆn s¿ cûa m¶t ngÜ©i làm vÜ©n và ngÜòi kia là khu vÜ©n cûa mình. ñôi khi sau b†, th©i ti‰t tØ bên ngoài nó làm cho khu vÜ©n không ÇÜ®c xinh ÇËp, mình là ngÜ©i làm vÜ©n, Çôi khi vì nh»ng cái vøng dåi gây ra nh»ng cái Ç° nát trong vÜ©n; thay vì xÎt thuÓc Ç‹ trØ nÃm låi xÎt thuÓc gi‰t cÕ và làm cho cây cÓi trong vÜ©n ÇŠu ch‰t. Mình thÜÖng mà không bi‰t cách thÜÖng thì gây thÜÖng tích cho ngÜ©i mình thÜÖng.

Mình Çã làm gì, Çã nói gì trong quá khÙ Ç‹ cho ngÜ©i Çó hôm nay không nhìn mình, không có nói chuyŒn ÇÜ®c v§i mình, không có tÕ l¶ ÇÜ®c tâm tình v§i mình. Hai ngÜ©i là bån ÇÒng hành trܧc Çã nói cho nhau nghe tÃt cã nh»ng gì sâu kín ª trong lòng; bây gi© tåi sao ngÜ©i Çó không nói cho mình nghe ÇÜ®c n»a nh»ng cái Çau buÒn, nh»ng cái giÆn h©n... thì mình phäi chÎu trách nhiŒm m¶t phÀn trong Çó. Tåi sao cái nhÎp cÀu thông cäm gi»a mình và ngÜ©i Çó c¡t ÇÙc và tåi sao bây gi© hai ngÜ©i låi sÓng nhÜ hai häi Çäo riêng biŒt, ai chÎu trách nhiŒm vŠ ÇiŠu Çó và n‰u mình thÃy ÇÜ®c ÇiŠu Çó thì tÙc là mình b¡t ÇÀu tÌnh ng¶, có giác ng¶ là b¡t ÇÀu thÃy ÇÜ®c nguyên do. Cái gì Çang xãy ra trong tâm mình, phäi nói cho ngÜ©i kia bi‰t cái mình vØa thÃy ÇÜ®c rÃt rõ ràng nhÜ là ng¡m m¶t trái xoài trong bàn tay chÙ không phäi nói m¶t cách lš thuy‰t; phäi nói nhÜ th‰ này ‘anh Öi! em bi‰t r¢ng trong anh có nhiŠu kh° Çau có nh»ng kh° Çau Çã ÇÜ®c trao truyŠn låi hÒi anh còn thÖ Ãu, có nh»ng kh° Çau tûi nhøc tØ xã h¶i và có nh»ng kh° Çau trong anh mà em chÎu trách nhiŒm vì em Çã vô tình em Çã dåi d¶t gây ra nh»ng n¶i k‰t trong anh và em nguyŒn tØ nay vŠ sau së không làm nhÜ vÆy n»a và giúp anh chuy‹n hóa nh»ng kh° Çau trong anh’ và phäi nói v§i tÃt cä tÃm lòng cûa mình, nói v§i tâm trång thành thÆt, v§i ngôn ng» rÃt bình thän mình nói cái gì mình m§i thÃy : ‘em nguyŒn së không gây cho anh nh»ng n¶i k‰t và không làm l§n lên nh»ng n¶i k‰t có s£n trong anh nhÜng mà không ch¡c em có th‹ làm ÇÜ®c m¶t cách ÇÍ dàng n‰u anh không có giúp em, em rÃt cÀn anh giúp em Ç‹ làm công viŒc Çó’. Nói nhÜ vÆy tÙc là cä hai ÇŠu tu sºa.

NgÜ©i chÒng cÛng nói tÜÖng t¿ nhÜ vÆy Çói v§i v®; ngÜ©i chÒng bi‰t r¢ng chính mình trong quá khÙ mình cÛng có nh»ng lÀn nóng nãy vøng vŠ và mình cÛng Çã gây n¶i k‰t cho v® mình và mình là ngÜ©i nguyŒn h‰t lòng thÜÖng yêu v® thì phäi bi‰t giác ng¶. ñã thÆt s¿ thÜÖng thì không nên t¿ ái n»a, phäi dËp t¿ ái qua m¶t bên Ç‹ làm cho ngÜ©i kia b§t kh°; còn n‰u cÙ gi» t¿ ái là mình chÌ bi‰t thÜÖng mình chÙ không thÜÖng ngÜ©i khác. Trong gia Çình ViŒt nam ngÜ©i chÒng Çóng vai ngÜ©i anh nên ngÜ©i v® m§i g†i chÒng thÜa anh thì ngÜ©i anh có b°n phÆn lo cho hånh phúc cûa ÇÙa em là v® cûa mình và n‰u mình không gây hånh phúc cho ÇÙa em cûa mình thì mình phäi chÎu trách nhiŒm m¶t phÀn nào Çó và ÇØng nói ÇÙa em nó ng° nghÎch khó tánh; vì lúc ban ÇÀu mình Çã phát l©i nguyŒn là së Çem hånh phúc låi cho ngÜ©i mình thÜÖng; thì s¿ thÃt båi này n‰u mình không chÎu thì ai chÎu trách nhiŒm? ´t nhÃt là chÎu trách nhiŒm 50%, vì vÆy cho nên mình phäi thÃy ÇÜ®c cái l‡i lÀm cûa mình trong Çó: anh bi‰t trong em có nhiŠu kh° Çau, nh»ng niŠm kh° Çau Çó có th‹ có gÓc rÍ tØ xã h¶i tØ nh»ng khó khæn; nhÜng cÛng có nh»ng n¶i k‰t, nh»ng kh° Çau do chính anh Çã vøng vŠ mà gây ra, anh muÓn em bi‰t r¢ng không phäi anh cÓ tình làm em kh°; anh nguyŒn tØ nay vŠ sau së cÓ g¡ng h‰t sÙc Ç‹ ÇØng có gây kh° Çau cho em và giúp em giäi tÕa nh»ng n¶i k‰t kh° Çau trongem và anh xin em hãy hi‹u và giúp anh. Hai v® chÒng mà có th‹ nói ra nh»ng ÇiŠu nhÜ vÆy thì hai v® chÒng së trª thành hai bån ÇÒng hành Çi trên ÇÜ©ng hånh phúc.

ñó là nh»ng lúc cái giÆn nó phát hiŒn trong tâm, còn nh»ng lúc mà cái giÆn chÜa phát hiŒn trong tâm chúng ta vÅn nói cÜ©i v§i nhau, vÅn æn cÖm v§i nhau, thì chính nh»ng lúc Çó chúng ta cÀn phäi ngÒi v§i nhau Ç‹ nhìn kÏ nh»ng håt giÓng kh° Çau ª trong chúng ta; bi‰t r¢ng lúc này chúng ta Çang vui v§i nhau và n‰u Ƕng ljn v‰t thÜÖng có th‹ làm nguy hi‹m qúy vÎ thÜ©ng nghï nhÜ vÆy coi là có lš; nhÜng có th‹ là không có lš là tåi vì qúy vÎ s® s¿ thÆt. NhÜng chính lúc mà mình có bình thän chính là lúc mình nên nhìn låi ª trong lòng và nói chuyŒn v§i nhau dÍ dàng hÖn. M‡i ngÜ©i có tánh khí riêng và n‰u chúng ta bi‰t ÇÜ®c cái tánh khí cûa ngÜ©i Çó thì chúng ta có th‹ sÓng v§i ngÜ©i Çó m¶t cách dÍ dàng; m§i cäm thông n°i kh° và thÆt s¿ thÜÖng nhau.

MÜa rÖi nhè nhË bên tr©i.

L¡ng nghe th°n thÙc ÇÀy vÖi n°i lòng.

Ngû Çi n¶i k‰t mông lung.

ñ‹ cho hÖi thª mÃy tÀng vào ra.

S§m khuya gieo håt t¿ hòa.

Mai này lòng ÇÃt nª hoa cho ngÜ©i .

Ngû Çi n¶i k‰t ta Öi.

Ngày mai chuy‹n hóa cho Ç©i thÜÖng nhau.
-------------------------------------
Columbia, ngày 10 tháng 01 næm 2000
NguyÍn Ng†c H¶i
                                                                 << Trª låi Trang ÇÀu >>