Cái kh° không phäi do ai tåo cho mình, cÛng không phäi do ngÄu nhiên nó ljn; lš do chû y‰u là ª chúng ta. VÆy kh° tØ Çâu ra? Kh° tØ cái chÃp mà ra. ChÃp là nguÒn gÓc cûa Çau kh°. Ví d¿ nhÜ có ngÜ©i trܧc kia, sáng hôm nào cÛng có m¶t tô hû ti‰u, m¶t tô phª rÒi hôm nay h‰t tiŠn chÌ có hai cû khoai lang. V§i m¶t tô phª, m¶t tô hû ti‰u, nó cÛng dÀy cái bao tº, hai cû khoai lang nó cÛng ÇÀy cái bao tº. N‰u æn tô phª làm viŒc ljn 11, 12 gi© thì æn hai cû khoai lan cÛng vÆy. NhÜng æn hai cû khoai lang qúy vÎ låi thÃy kh°. VÆy cái kh° là tåi làm sao? Tåi chÃp r¢ng sao mÃy ngày trܧc mình ÇÜ®c æn phª mà nay phäi æn khoai lang? Hai cû khoai lang hay m¶t tô phª cÛng chÌ Ç‹ nuôi cái bao tº khÕi bÎ nó dày vò chÙ không có khác; nhÜng mà vì cái chÃp cûa chúng ta thÃy æn hai cû khoai lang nhÜ là cái gì hèn hå qúa, nghèo kh° quá rÒi t¿ nhiên æn mà muÓn ra nܧc m¡t. ChÙ còn qúy vÎ Çi ÇÜ©ng xa ljn nÖi nào Çó không có tiŒm quán gì h‰t, Çói bøng nhÜ cào n‰u có ai Çem hai cû khoai lang m©i qúy vÎ æn thì lúc Çó æn có thÃy kh° không? Ch¡c không thÃy kh° chút nào h‰t. NhÜ vÆy khi Çói æn hai cû khoai lan cäm thÃy ngon sao khi khác æn hai cû khoai lang låi thÃy kh°? Có phäi tåi mình chÃp mà ra hay không?

ñÙc PhÆt bäo r¢ng n‰u con m¡t thÃy s¡c Çu°i theo và chÃp ch¥t Çó là gÓc cûa Çau kh°, n‰u m¡t không Çu°i theo, không chÃp ch¥t thì Çó là gÓc an vui. L‡ tai nghe ti‰ng n‰u không Çu°i theo không chÃp ch¥t Çó là an vui; n‰u Çu°i theo và chÃp ch¥c thì Çó là gÓc cûa Çau kh°. L‡ mÛi hܪi mùi n‰u Çu°i theo và chÃp ch¥t Çó là gÓc cûa Çau kh°, n‰u không Çu°i theo không chÃp ch¥t Çó là cái gÓc an vui. Lܪi n‰m vÎ không Çu°i theo không chÃp ch¥t Çó là an vui; n‰u Çu°i theo chÃp ch¥t Çó là gÓc cûa Çau kh°. Thân, n‰u Çu°i theo chÃp ch¥t thì Çó là gÓc Çau kh°; n‰u không Çu°i theo không chÃp ch¥t thì Çó là an vui. Ý duyên v§i pháp trÀn n‰u Çu°i theo chÃp ch¥t thì Çó là Çau kh°, n‰u không Çu°i theo không chÃp ch¥t thì Çó là an vui.

Tåi sao con m¡t thÃy s¡c Çu°i theo và chÃp ch¥t Çó là gÓc cûa Çau kh°, còn n‰u con m¡t thÃy s¡c không Çu°i theo không chÃp ch¥t lá gÓc cûa an vui. Con m¡t chúng ta nhìn nó thÃy giÓng hŒt nhau hay có s¿ sai biŒt? N‰u qúy vÎ Çi ra ch® mua väi, nó có m¶t thÙ väi nhÜng låi có næm màu thì các vÎ cùng ch†n m¶t màu hay qúy vÎ m‡i ngÜ©i ch†n m¶t màu khác nhau; ngÜ©i thích màu xanh thì nói màu xanh ÇËp nên mua màu xanh; ngÜ©i thích màu hÒng cho màu hÒng ÇËp và mua màu hÒng...và nhÜ vÆy næm màu khác nhau nhÜng väi cÛng chÌ m¶t thÙ. N‰u cùng thích m¶t màu thì không ai nhu¶m làm nhiŠu thÙ. ñó là tåi vì có nhiŠu sª thích khác nhau. Con m¡t có cái nhìn khác nhau. ñã không giÓng nhau mà chÃp ch¥t r¢ng cái thÃy cûa mình là chân lš, thành ra có s¿ cãi c† nhau; mà chân lš thì Çâu có hai. ñÃu tranh b¢ng miŒng không ÇÜ®c thì ÇÃu tranh b¢ng tay nhÜ vÆy có phäi là gÓc Çau kh° không? Cái nhìn cûa chúng ta không phäi ÇÖn thuÀn m¶t m¥t, m¶t chiŠu mà nó còn c¶ng thêm cái thói quen, tÆp quán cûa mình n»a. Bªi vÆy cho nên m‡i ngÜ©i có cái nhìn khác nhau; mà nhìn khác nhau, cho nên thÃy khác nhau; mà thÃy khác nhau n‰u chÃp ch¥t thì ÇÃu tranh, ÇÃu tranh ÇÜa t§i Çau kh°.

ñu°i theo, n‰u con m¡t mình thÃy vØa š, thích thú, thì mình khªi cái nghiŒp yêu thích
yêu thích thu¶c vŠ ái, muÓn ÇÜ®c thì g†i là thû; mà ái và thû là cái nhân Ç‹ sinh lão bŒnh tº Ç©i sau. Bªi vÆy Çu°i theo là cái nhân Çau kh° cûa Ç©i sau; mà cÛng là cái nhân Çau kh° cho Ç©i này nÜã. L‡ tai qúy vÎ nghe có giÓng nhau không? ThÜ©ng thÜ©ng thì ngÜ©i ta nói cái gì m¡t thÃy tai nghe là s¿ thÆt. Khi nghe m¶t bài giäng m‡i ngÜ©i có m¶t nhÆn ÇÎnh khác nhau, do cái trình Ƕ cûa m‡i ngÜ©i khác nhau; vì vÆy cái hay cái hi‹u sai biŒt nhau. Cùng nghe m¶t lÜ®t mà có kÈ hi‹u sâu, ngÜ©i hi‹u cån, kÈ thì thích Çoån này, ngÜòi thì chiø Çoån kia. NhÜ vÆy cái nghe có h®p nhÃt không? Cái nghe có s¿ sai biŒt chÙ không giÓng nhau. Mà n‰u ai cÛng chÃp cho mình là chân lš thì có th‹ cãi, rÒi tØ cái cãi ÇÜa ljn Çánh l¶n; ÇÃu tranh Çó là Çã gây ra Çau kh°. N‰u nghe mà Çu°i theo ví dø nhÜ có m¶t phÆt tº nhà Çû æn thôi, nhÜng mà nghe âm nhåc say sÜa, ch‡ nào có kÎch có nhåc thì ÇŠu có m¥t và nhÜ vÆy gia Çình n‰u không dÜ giä, thì sinh hoåt trong gia Çình có phäi thi‰u høt không? NhÜ vÆy tåi vì theo Çu°i theo cái ti‰ng khi‰n cho mình phäi tÓn hao, thi‰u thÓn; rÒi cha mË, v® con, anh chÎ em ai cÛng phiŠn trách. ñu°i theo cÛng là cái nhân cûa Çau kh°.

L‡ mÛi qúy vÎ ng»i có giÓng nhau không? Låi cÛng không giÓng nhau. CÛng m¶t mùi hÜÖng mà có ngÜ©i khen thÖm, có ngÜ©i kêu nhÙt ÇÀu. Nó không có lë thÆt. N‰u chÃp ch¥t cÙ cho l‡i mÛi cûa mình là Çúng thì có tranh cäi, có ÇÃu tranh.

LÜ«i cûa qúy vÎ có Çúng nhÜ nhau không? Cái gì mình nói ngon thiên hå có ÇÒng š là ngon h‰t chÜa, trên m¶t mâm cÖm mà ngÜ©i này thích món này, ngÜ©i kia thích móm kia. Cái lÜ«i mình n‰m cÛng không giÓng nhau. M‡i ngÜ©i có m¶t khÄu vÎ khác nhau. NgÜ©i cho là vØa æn, ngÜ©i kia bäo m¥n, ngÜ©i n† bäo låt nhÜ vÆy là có s¿ bÃt ÇÒng rÒi tranh cãi, ÇÜa ljn ÇÃu tranh Çó là nguÒn gÓc cûa Çau kh°.

Thân cäm xúc cÛng không giÓng nhau, cùng ª chung m¶t phòng ngÜ©i la nóng, ngÜ©i bäo lånh, ngÜ©i này mª quåt cho mát, ngÜ©i kia t¡t vì lånh cho nên có s¿ tranh cäi.

N‰u ngÜ©i nào cÙ cÓ chÃp theo cái š mình, cho š mình là h®p lš rÒi b¡t ngÜ©i khác phäi theo thì cái chÃp Çó là m¶t ÇiŠu h‰t sÙc sai lÀm; bªi vì tÃt cä chúng ta cái š thÙc ÇÜ®c huân tÆp tùy theo h†c ÇÜ©ng, tùy theo xã h¶i, tùy theo gia Çình cho nên nó không giÓng nhau; không giÓng nhau mà b¡t giÓng nhau thì không ÇÜ®c.

NhÜng vì chúng ta phäi sÓng v§i nhau thì thôi ÇØng chÃp, thông qua Ç‹ dung hòa mà sÓng thì Çó là vui, Çó là an °n tu hành nhÜ vÆy thì dÍ gÀn ni‰t bàn; còn n‰u chÃp ch¥c thì phiŠn não hoài cho nên Çau kh°, Çau kh° là xa ni‰t bàn. Tu mà cÙ nghï tøng kinh ÇŠu ÇŠu m¶t hay hai lÀn m‡i ngày mà chÃp cÙ chÃp thì cÙ kh° nhÜ thÜ©ng, không bao gi© h‰t kh°; Çó là cái lë thÆt mà chúng ta quên, chúng ta không thÃy bªi vÆy chúng ta tu hành mà k‰t quä rÃt là chÆm. Chúng ta tu mà khó khæn là tåi vì chúng ta chÃp qúa n¥ng, chúng ta thÜÖng cái thân mình rÃt nhiŠu, chÙa chÃp nh»ng cái b¿c b¶i tÙc tÓi cho nên rÒi nh»ng s¿ viŒc xãy ljn cho chúng ta, chúng ta có nh»ng thái Ƕ hung hæng d» d¢n, do Çó chúng khó mà Çåt Çåo ÇÜ®c.

ñÜ®c khen mØng, bÎ chê giÆn là hai cái ÇŠu bÎ Çoå. Cái khen, cái chê s¿ thÆt nó không có cái thÆt, không là s¿ thÆt mà chúng ta v¶i mØng, v¶i giÆn Çó là chúng ta Çã thay lòng. Sª dï khen chê nó không phäi là s¿ thÆt ví nhÜ có næm bäy ngÜ©i b®m rÜ®u ngÒi cùng bàn v§i nhau uÓng rÜ®u thì n‰u có m¶t ngÜ©i uÓng m¶t xÎ không say thì nh»ng ngÜ©i uÓng m¶t xÎ bÎ say së khen ngÜ©i Çó hay quá. NgÜ©i uÓng rÜ®u nhiŠu có l®i hay bÎ håi? cho nên ngÜ©i uÓng rÜ®u nhiŠu ÇÜ®c ngÜ©i khác khen mà nª l‡ mÛi uÓng thêm n»a thì có phäi Çang Çi vào ch‡ hi‹m nguy. Còn n‰u mình không bi‰t uÓng rÜ®u bÎ mÃy ngÜ©i chê, lúc bÎ chê mà giÆn thì có l®i gì cho mình không? GiÆn rÒi uÓng rÜ®u vào thì nhÜ vÆy có l®i hay bÎ håi. NhÜ vÆy cái khen, cái chê nó Çâu có cái thÆt; nên khi nghe ti‰ng khen, l©i chê Çó mà chúng ta chåy theo là bÎ trÀm luân. ñØng có mØng khi ngÜ©i ta khen, ÇØng có buÒn khi ngÜ©i ta chê, mà phäi xét nét kÏ càng cái khen cái chê Çó là th‰ nào.

Trong Kinh Trung A Hàm có bài kinh ñÙc PhÆt nói vŠ bäo vŒ chân lš, tôn tr†ng chân lš ‘ n‰u chúng ta thÃy cái ÇiŠu Çó nhÆn cái ÇiŠu Çó nhÜ th‰ là Çúng; chúng ta nói r¢ng tôi thÃy cái ÇiŠu Çó nhÜ vÆy là Çúng, ai thÃy khác tôi là bÆy, là sai; thì ngܧi Çó là kÈ không bi‰t tôn tr†ng chân lš; còn n‰u nói r¢ng tôi thÃy ÇiŠu Çó là Çúng; cái Çúng Çó là cái thÃy riêng cûa tôi thì Çó là ngÜ©i bi‰t tôn tr†ng chân lš, bi‰t bäo vŒ chân lš ‘. TÃt cä chúng ta có cái thÃy khác nhau, có cái hi‹u khác nhau mà b¡t ngÜ©i ta thÃy nhÜ mình, hi‹u nhÜ mình m§i là Çúng thì Çó là mình Çã cÓ chÃp, Çó là mình không tôn tr†ng chân lš. NhÜ vÆy muÓn tôn tr†ng chân lš thì mình có quyŠn thÃy nhÜ vÆy; Çó là cái thÃy cûa mình, ngÜ©i khác thÃy khác Çi; Çó là cái thÃy cûa h†. Hai v® chÒng ngÒi vào bàn cÖm, ngÜ©i chÒng m§i nói ra m¶t vÃn ÇŠ gì Çó, ngÜ©i v® thÃy ngÜ®c låi không giÓng š ông chÒng; nhÜng mà ông chÒng nói Çó là cái hi‹u cûa tôi và bà v® nói Çây là cái hi‹u cûa tôi; nhÜ vÆy hai ngÜ©i ÇŠu cho cái hi‹u riêng cûamình là nhÜ vÆy mà không b¡t ngÜ©i ta phäi theo Çúng nhÜ mình, không phê bình chÌ trích ngÜ©i hi‹u khác là bÆy thì thº hÕi có cãi l¶n không? ñâu có cãi l¶n vì anh nghï nhÜ vÆy và em cÛng có quyŠn nghï nhÜ vÆy.

NhÜ câu chuyŒn næm ngÜ©i mù xem voi, ai cÛng cho là Çúng vì chính mình n¡m ÇÜ®c; nhÜng h† chÌ bi‰t vÕn vËn có m¶t phÀn con voi. NgÜ©i sáng ÇÙng bên ngoài nói ai Çúng. N‰u mình nói ông nào cÛng Çúng, ông nào cÛng trÆt thì h† bäo r¢ng mình là ba phäi, Çúng thì chÌ có m¶t ngÜ©i Çúng vì chÌ có m¶t con voi. TrÜ©ng h®p này rÃt khó chÌ có th‹ nói ai cÛng trúng vì h† chÌ bám vào m¶t b¶ phÆn, nhÜng mà trÆt là diÍn tä không Çúng tòan th‹ con voi. Trong Ç©i sÓng h¢ng ngày n‰u có hai ngÜ©i cäi l¶n nh© mình phân giäi ai phäi ai quÃy, mà mình låi bäo hai ngÜ©i cÛng phäi, hai ngÜ©i cÛng quÃy thì h† låi bäo r¢ng mình là ba phäi không dùng ÇÜ®c; mà s¿ thÆt hai ngÜ©i Çã cãi l¶n vì h† Çã cÓ chÃp, mà chÃp thì cãi, mà cãi thì ai cÛng nhìn m¶t bên, ai cÛng cho mình là phäi. NhÜ vÆy m‡i ngÜ©i ÇŠu có cái phäi, cái phäi là trúng v§i h†, nhÜng mà trÆt là chÃp vào Çó Ç‹ cãi.

ChÃp là không thÃy ÇÜ®c cái thÆt toàn diŒn, chÌ thÃy m¶t phÀn, m¶t góc mà bám vào m¶t phÀn, m¶t góc Çó. NhÜ vÆy chÃp là không sáng suÓt, chÃp là si mê. Do si mê mà chÃp. ChÃp thì cãi. Cäi nên ÇÃu tranh. ñÃu tranh gây ra Çau kh°. Không còn si mê tÙc là không còn chÃp, không chÃp thì không ÇÃu tranh là h‰t Çau kh°. Trܧc h‰t chúng ta b§t chÃp; b§t chÃp rÒi thì tìm låi cái lë thÆt; tôn tr†ng chân lš; mà tôn tr†ng chân lš là nó gÀn Ni‰t bàn. Cái tu rÃt ÇÖn giän, phäi phá cái chÃp, b§t cái chÃp. B§t chÃp thì kh° Çau b§t. Kh° Çau b§t là gÀn Ni‰t bàn.

RÑ GÁNH LO ÂU

( Trích tØ bài giäng tØ Tape cûa ThÜ®ng T†a Thích TÎnh TØ )

Tåi sao phäi lo l¡ng

ChÌ có hai viŒc mà bån Çang lo l¡ng.
ñó là cái bån ÇÜ®c nhiŠu sÙc khoÈ hay bån bÎ Çau y‰u.
N‰u bån ÇÜ®c ÇÀy Çû sÙc khÕe thì có gì Çau nÜã mà lo l¡ng.
NhÜng n‰u bån bÎ Çau y‰u thì có hai viŒc mà bån lo l¡ng.
ñó là bån có th‹ bình phøc trª låi hay là bån có th‹ ch‰t.
N‰u bån ÇÜ®c bình phøc sÙc khÕe, thì có gì Çâu n»a Ç‹ mà lo l¡ng.
N‰u mà bån ch‰t thì có hai viŒc bån phäi lo l¡ng.
ñó là bån có th‹ Çi lên thiên ÇÜ©ng hay bΠdža xuÓng Çiå ngøc.
N‰u bån Çi lên thiên ÇÜ©ng thì có gì Çâu nÜã mà lo l¡ng.
N‰u bån mà bΠdža xuÓng Çiå ngøc thì bån bÆn r¶n g¥p låi nh»ng ngÜ©i
              bån cÛ næm xÜa thôi thà hÒ mà nói chuyŒn Çû thÙ h‰t thì Çâu có thì
               gi© nghï ljn chuyŒn thiŒn ác n»a mà lo l¡ng.
    (ñã ljn Çó rÒi có lo cÛng Çành chÎu thôi, cái nghiŒp Çã xuÓng ÇÎa ngøc)

Ÿ Ç©i dù có lo l¡ng chi Çi n»a cÛng chÌ Ç‹ phøc vø cái thân này mà thôi, nó khÕe hay Çau y‰u. Nó khÕe Çòi hÕi phäi có nhà cºa, cÖm æn áo m¥c và nh»ng nhu cÀu giäi trí... Khi Çau y‰u cÛng cÀn có thuÓc me, cÀn có tiŠn cûa; t¿u trung chÌ là vÃn ÇŠ vÆt chÃt. NgÜ©i sung sܧng là ngÜ©i Çó không lo nghï ljn Çau y‰u, bŒnh tÆt, không quán tܪng cái vÆt chÃt bên ngòai.

Columbia, ngày 25 tháng 12 næm 1999
NguyÍn Ng†c H¶i
                                                        <<Trª låi Trang ÇÀu>>